ترجمه:

 در شبانگاه ظهور اسلام

براستي خداوند، محمّد مصطفي (صلی الله علیه و آله) را براي جهانيان بيدارگر و بيم‏دهنده برانگيخت و او را امين وحي خويش ساخت. و شما - اي گروه عرب - بر بدترين آيين و در نابسامان‏ترين شرايط مي‏زيستيد: در ميان سنگلاخهاي ناهموار و مارهاي پرزهر ناشنوا. آب آلوده و ناگوار مي‏نوشيديد، و طعامی درشت و خشن مي‏خورديد، و خون يكديگر مي‏ريختيد، و پيوند خويشاوندي را بريده بوديد. بت‏پرستي ميان شما رايج بود و گناهان داير.

قسمتي ديگر از همين خطبه:

صبر، زمينه‏ ساز قيام

پس نيك انديشيدم و جوانب كار را از همه سو نگريستم، بدانجا رسيدم كه جز خاندانم هيچ كس ياورم نيست. پس نخواستم آنان را از دم تيغ اجل بگذرانم، لذا بر خليدن خار در چشم و خفقان گلوگير شدن استخوان صبر كردم و بر تلخ‏تر از حنظل، شكيبايي نمودم.

نيز بخش ديگري از آن:

صبر و مقاومت پيشه كنيد

آري، «عمرو عاص» با «معاويه» بيعت نكرد تا بهاي آن را از او ستاند. پس فروشنده به سودي نرسيد و خريدار هم به خاطر خيانت در امانت زيان برد. اينك شما آماده نبرد شويد و ساز و برگ آن را فراهم آريد، كه آتش جنگ شعله‏ور گشته و زبانه كشيده است، و صبر و مقاومت پيشه كنيد كه بيش از هر چيز پيروزي آورد.

اصل خطبه:

این سه پاراگراف برگزیده از یک نوشتار طولانی 32 صفحه ای است که حضرت علی (ع) آن را برای شیعیان نوشته اند. اصل این نوشتار در صفحه 1379کتاب تمام نهج البلاغه، گردآوری آقای سید صادق موسوی حفظه الله، آمده است. بنا بر این، اظهارات مذکور خطبه نیست بلکه از رسائل و نوشته ها است.

در مقدمه این نوشنتار در کتاب یاد شده چنین آمده است:

کتاب له علیه السلام:

أمر أن یقرءعلی الناس کل یوم جمعه.

 و ذلک لما سألوه عن ابی بکر و عمر و عثمان؛ و ذلک بعد غلبه عمرو بن العاص علی مصر و قتل محمد بن ابی بکر؛ فغضب علیه السلام و قال: أ وَ قَد تفرغتم للسؤال عما لا یغنیکم و هذه مصر قد افتُتحت، و شیعتی بها قد قتلت، و قتل معاویه بن حُدیج محمد بن ابی بکر؟ فیا لها من مصیبه، ما أعظم مصیبتی بمحمد. فوالله ما کان الا کبعض بَنیّ.

سبحان الله بینا نحن نرجو أن نغلب القوم علی ما فی ایدیهم اذ غلبونا علی ما فی ایدینا!

و إنی مخرج الیکم کتاباَ فیه تصریح ما سألتم ان شاء الله تعالی. و أسألکم أن تحفظوا من حقی ما ضیّعتم ، فاقرؤوه علی شیعتی، و کونوا علی الحق أعواناً.

ثم دعا علیه السلام کاتبه عبید الله بن ابی رافع فقال له: أدخل علی عشره من ثقاتی.

فقال سمّهم لی یا أمیر المؤمنین.

فقال علیه السلام : أدخل اصبغ بن نباته، و أبا الطفیل عامر بن وائله الکنانی، و زرّ بن حبیش الأسدی، و جُویریه بن مُسهّر العبسی، و خندف بن زهیر الأسدی، و حارثه بن مصرف الهمدانی، و الحارث بن عبد الله الأعور الهمدانی، ومصباح النخع علقمه بن قیس، و کمیل بن زیاد، و عمیر بن زراره.

و لما دخلوا علیه قال لهم: خذوا هذا الکتاب، و لیقرأه عبید الله بن أبی رافع و انتم شهود کل یوم جمعه؛ فإن شغب شاغب علیکم فأنصفوه بکتاب الله بینکم و بینه.

ثم أخرج علیه السلام الکتاب و فیه: ....

ترجمه:

نوشتاری از علی (ع) که دستور داد هر روز جمعه برای مردم خوانده شود. و آن هنگامی بود که از حضرتش در مورد ابوبکر، عمر و عثمان سؤال کردند، در آن زمان که عمرو عاص بر مصر غلبه کرده بود و محمد ابن أبی بکر (فرماندار حضرت در مصر) شهید شده بود.

حضرت از این سؤال عصبانی شد و فرمود: آیا اکنون وقت این سؤال است که برای شما نتیجه ای ندارد؟! درحالی که این مصر است که می بینید فتح شده و شیعیان من در آنجا بقتل رسیده اند، (سال 38 هجری) و معاویه بن حدیج، محمد ابن ابی بکر را کشته است! چه مصیبت بزرگی است، مصیبت کشته شدن محمد. به خدا سوگند که او مانند یکی از فرزندان من بود.

سبحان الله در حالی که ما انتظار غلبه بر آنها و ساز و برگشان را داشتیم آنها برما و ساز و برگمان  پیروز شدند!

من انشاء الله نوشته ای برای شما تهیه می کنم که در آن پاسخ روشنی برای سؤال شما باشد؛ و از شما می خواهم حقی را که از من ضایع کرده اید حفظ کنید. پس این نوشته را برای شیعیانم بخوانید و همواره ناصر و یاور حق باشید.

سپس نویسنده ی خود عبید الله ابن ابی رافع فرا خواند و فرمود ده نفر از افراد مورد اعتماد مرا حاضر کنید. عبید الله گفت : آنها را نام ببرید. حضرت ده نفر مذکور را نام برد. چون آنها حاضر شدند فرمود این نوشته را نگهدارید،  عبید الله ابن أبی رافع باید آن را در حضور شما هر روز جمعه قرائت کند. اگر کسی فتنه برانگیخت و خصومت و نزاع کرد انصاف دهید بین خود و او به کتاب الله. سپس آن نوشته را بیرون آورد.

این نوشتار حاوی مطالب مهمی در باره  مسأله خلافت از نظر تحلیل تاریخی است که از خطبه شقشقیه بسیار جامع تر است و در آن مطالب متنوع دیگری آمده که علاقمندان می توانند به آن مراجعه کنند. پاراگراف های نقل شده سید رضی (ره) سه فقره کوتاه از آغاز، وسط و پایان آن نوشتار است. وی چون در صدد جمع آوری نمونه های از بلاغت کلمات و خطبه های آن حضرت بوده بخش هائی از آنها را در نهج البلاغه گرد آوری کرده است.

محمد ابن ابی بکر

وی جوان آراسته ای بود که در دامن علی ابن ابی طالب (ع) پرورش یافته بود. مادر او أسماء بنت عمیس از زنان پرهیزکار بود که در ابتدا همسر جعفر ابن ابی طالب بود. او پس از شهادت جعفر در جنگ موته به عقد ازدواج ابوبکر در آمد و سالهائی با او زندگی کرد که ثمره آن تولد محمد ابن ابی بکر  در 25 ذیقعده سال دهم هجری بود. در دوران کودکی محمد، ابوبکر از دنیا رفت (22 جمادی الثانی سال سیزدهم هجری) و مادرش به عقد ازدواج حضرت علی (ع) در آمد که با فرزندش بخانه علی (ع) رفت و باین صورت محمد در دامن علی (ع) پرورش یافت. حضرت علی (ع) از أسماء بنت عمیس صاحب فرزند دیگری به نام یحیی ابن علی ابن ابی طالب شد.

بعد از آن که محمد بن ابی بکر در نبردی با شامیان به فرماندهی عمرو عاص توسط معاویه بن حدیج شهید شد جسد او را در شکم الاغ مرده ای قرار دادند و آن را آتش زدند. شیعیان خاکستر او را در محل شهادتش در مصر دفن کردند و بعدها روی آن بارگاهی بنا نمودند.  هم اکنون بارگاه او در خارج شهر فسطاط در مصر زیارتگاه شیعیان است.

انصاری

02/ 08/ 1397